Cường Insulin Bẩm Sinh Ở Trẻ Em: Luận Án Tiến Sĩ Đột Phá Của BS Đặng Ánh Dương

Tác giả: TS.BS Đặng Ánh Dương - Bệnh viện Nhi Trung ương

Luận án tiến sĩ: Trường Đại học Y Hà Nội, 2017

Hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Phú Đạt

Chuyên ngành: Nhi khoa (Mã số: 62720135)

Nghiên cứu thực hiện: 2010-2015 tại Bệnh viện Nhi Trung ương

📊 Nghiên Cứu Lớn Đầu Tiên Tại Việt Nam

Luận án tiến sĩ của TS.BS Đặng Ánh Dương là nghiên cứu đầu tiên và lớn nhất tại Việt Nam về bệnh cường insulin bẩm sinh (CIBS), được thực hiện từ 2010-2015 tại Bệnh viện Nhi Trung ương với 58 bệnh nhân, theo dõi trung bình 22 tháng.

🎯 Tầm Quan Trọng Của Nghiên Cứu

Cường insulin bẩm sinh là tình trạng mất điều hòa bài tiết insulin của tế bào β tiểu đảo tụy, gây bài tiết insulin không thích hợp và hạ glucose máu nghiêm trọng. Đây là bệnh hiếm gặp nhưng cực kỳ nguy hiểm, có thể gây tử vong hoặc để lại di chứng thần kinh nặng nề nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

⚠️ Tính Cấp Thiết Của Bệnh

Hiếm gặp nhưng nguy hiểm: Chỉ chiếm 1,9% nguyên nhân hạ glucose máu ở trẻ sơ sinh
Tỷ lệ mắc: 1/50.000 trẻ sinh sống (tăng lên 1/2.500 ở vùng có kết hôn cận huyết)
Khó chẩn đoán: Triệu chứng không đặc hiệu, thường chẩn đoán muộn
Di chứng nặng: Để lại nhiều tổn thương thần kinh không hồi phục
Thiếu nghiên cứu: Trước luận án này, Việt Nam chưa có nghiên cứu nào đầy đủ

📋 Đặc Điểm Lâm Sàng Từ Nghiên Cứu

� Đặc Điểm Khi Sinh

Cân nặng khi sinh

3.776 ± 954g (1.100 - 5.500g)

Tuổi thai

38,4 ± 2 tuần (trẻ đủ tháng)

Tuổi xuất hiện bệnh

1 ngày (trung vị)

🩺 Dấu Hiệu Lâm Sàng Phổ Biến

🍼 Bú kém - 79,3%

Trẻ từ chối bú hoặc bú rất ít, là dấu hiệu sớm nhất cần chú ý

😴 Li bì - 77,6%

Trẻ lơ mơ, không tỉnh táo, phản ứng kém với môi trường

🧸 Rậm lông tai - 63,2%

Dấu hiệu đặc trưng được phát hiện lần đầu trong nghiên cứu này

💙 Tím tái - 62%

Thiếu oxy do rối loạn hô hấp từ hạ glucose máu

🫁 Thở rên - 53,5%

Biểu hiện khó thở, thở nhanh hoặc thở không đều

⚡ Co giật - 34,5%

Dấu hiệu nghiêm trọng báo hiệu tổn thương não

🔬 Dữ Liệu Sinh Hóa Máu

Glucose máu khi nhập viện

0,8 ± 0,8 mmol/l (0 - 2,9)

Nồng độ Insulin

233,8 ± 188 pmol/l (18 - 924,3)

Nồng độ C-peptid

1,8 ± 1,5 nmol/l (0,3 - 8,2)

Tốc độ truyền glucose

14,1 ± 5,1 mg/kg/phút (8,0 - 27,6)

Nồng độ Amoniac

121,4 ± 61,9 μg/dl (35,9 - 274,5)

🧬 Phát Hiện Khoa Học Đột Phá

📊 Phân Tích Gen Đột Biến

Tỷ lệ phát hiện đột biến gen

Nghiên cứu được thực hiện trên 49 bệnh nhân từ 46 gia đình:

58,7% có đột biến gen

41,3% không phát hiện đột biến

Loại đột biến gen phổ biến

Gen ABCC8: 54,3% các trường hợp (25/46 gia đình)
Gen KCNJ11: 4,3% các trường hợp (2/46 gia đình)
6 đột biến mới: Chưa từng được phát hiện trước đây trên thế giới

Phân loại đột biến gen ABCC8

Đột biến từ bố: 52% (tỷ lệ cao nhất)
Dị hợp tử kép: 24%
Đồng hợp tử: 20%
Đột biến từ mẹ: 4%

🗺️ Bản Đồ Đột Biến Gen ABCC8

                        Các đột biến quan trọng được phát hiện:
                        p.F686S: 8 trường hợp (phổ biến nhất)
c.3403-1G>A: 12 trường hợp
p.R999X: 3 trường hợp
p.S1387del: 2 trường hợp
p.G1379S: 2 trường hợp
Và nhiều đột biến khác với tần suất thấp hơn

                    

💊 Kết Quả Điều Trị Từ Nghiên Cứu

📊 Tỷ Lệ Sống - Tử Vong

89,7% sống ra viện

10,3% tử vong

Nguyên nhân tử vong: 5/6 trường hợp do nhiễm khuẩn bệnh viện (không phải do bệnh cơ bản), 1 trường hợp gia đình xin ngừng điều trị.

� Đáp Ứng Điều Trị Thuốc Diazoxide

Mối liên quan với đột biến gen:

Nhóm có đột biến gen ABCC8/KCNJ11: 96,3% không đáp ứng diazoxide
Nhóm không có đột biến gen: 93,8% đáp ứng tốt với diazoxide
Đột biến đồng hợp tử/dị hợp tử kép: 100% không đáp ứng diazoxide
Đột biến từ bố: 93,3% không đáp ứng diazoxide

🏥 Kết Quả Phẫu Thuật

Cắt tụy gần như toàn bộ (95-98%):

13,3%: Glucose máu bình thường ngay sau phẫu thuật
73,4%: Tiếp tục hạ glucose máu
13,3%: Tăng glucose máu

Theo dõi lâu dài sau cắt tụy:

46,7%: Glucose máu bình thường
46,7%: Tiếp tục hạ glucose máu
6,6%: Phát triển đái tháo đường

🧠 Tiên Lượng Và Di Chứng Từ Nghiên Cứu

📊 Phát Triển Tâm Thần - Vận Động (Test Denver II)

Chậm phát triển nặng

33,3% bệnh nhân
(DQ ≤ 50%)

Chậm phát triển vừa và nhẹ

40,7% bệnh nhân
(50% < DQ < 75%)

Phát triển bình thường

26% bệnh nhân
(DQ ≥ 75%)

⚠️ Nhận xét quan trọng:

Tỷ lệ chậm phát triển 74% trong nghiên cứu này cao hơn các nghiên cứu quốc tế (26-38%)
Nguyên nhân: Bệnh nhân thường được chuyển từ tuyến cơ sở, thời gian hạ glucose máu kéo dài
Glucose máu trung bình rất thấp (0,8 mmol/l) gây tổn thương não nghiêm trọng

🧠 Động Kinh Và Điện Não Đồ

Nhóm phẫu thuật

5,8% có động kinh lâm sàng
47,1% có sóng điện não bất thường
47,1% bình thường

Nhóm không phẫu thuật

13,3% có động kinh lâm sàng
6,7% có sóng điện não bất thường
80% bình thường

📋 Kết Luận Từ Luận Án Tiến Sĩ

                        🎯 Những Đóng Góp Mới Của Nghiên Cứu
                        Lần đầu tiên có nghiên cứu đầy đủ về biểu hiện lâm sàng, cận lâm sàng bệnh CIBS ở Việt Nam
Xác định được tỷ lệ đột biến gen, loại đột biến hay gặp và mối liên quan với điều trị
Phát hiện 6 đột biến gen mới chưa từng được báo cáo trên thế giới
Đánh giá hệ thống kết quả điều trị bệnh CIBS tại Việt Nam

                    

🔬 Kết Luận Chính

1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng

Tuổi xuất hiện: Đa số trong ngày đầu tiên sau sinh
Dấu hiệu không đặc hiệu: Bú kém, li bì, rậm lông tai, tím tái, co giật
Tốc độ truyền glucose rất cao: Trung bình 14,1 mg/kg/phút
Glucose máu rất thấp: Trung bình 0,8 mmol/l
Insulin cao: Trung bình 233,8 pmol/l

2. Phát hiện đột biến gen

Tỷ lệ phát hiện: 58,7% có đột biến gen
Gen ABCC8: 54,3%, gen KCNJ11: 4,3%
6 đột biến mới chưa từng được phát hiện
Đột biến từ bố: 52% (cao nhất)

3. Kết quả điều trị

Tỷ lệ sống: 89,7%, tử vong: 10,3%
Đột biến gen ABCC8/KCNJ11: 96,3% không đáp ứng diazoxide
Không có đột biến: 93,8% đáp ứng diazoxide
Di chứng thần kinh: 74% chậm phát triển từ nhẹ đến nặng

🚨 Khuyến Nghị Từ Nghiên Cứu

🏥 Cho Bác Sĩ Lâm Sàng

Nghĩ đến CIBS khi trẻ sơ sinh có hạ glucose máu nặng, dai dẳng, cân nặng lớn khi sinh
Phân tích gen cho tất cả bệnh nhân và bố mẹ để có kế hoạch điều trị hợp lý
Triển khai kỹ thuật ¹⁸F-DOPA PET/CT để phân biệt thể khu trú hay lan tỏa
Theo dõi lâu dài về phát triển thể chất, kiểm soát glucose, phát triển tâm thần-vận động

💬 Lời Khuyên Từ Tác Giả Luận Án

"Luận án này là công trình nghiên cứu đầu tiên và toàn diện nhất về cường insulin bẩm sinh tại Việt Nam. Với 58 bệnh nhân được theo dõi từ 2010-2015, chúng tôi đã xác định được đặc điểm riêng của bệnh nhân Việt Nam và phát hiện 6 đột biến gen mới chưa từng được báo cáo trên thế giới."

"Điều đáng lưu ý là tỷ lệ di chứng thần kinh ở nghiên cứu của chúng tôi cao hơn các nước phát triển do việc chẩn đoán muộn. Đây là lời cảnh báo về tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức và khả năng chẩn đoán sớm bệnh này."

TS.BS Đặng Ánh Dương
Tác giả luận án tiến sĩ
Bệnh viện Nhi Trung ương

� Dấu Hiệu Cảnh Báo Cần Khám Ngay

Trẻ sơ sinh có biểu hiện:

Cân nặng lớn khi sinh (>4kg) kết hợp hạ glucose máu
Bú kém - Từ chối bú hoặc bú rất ít
Li bì - Trẻ lơ mơ, không tỉnh táo
Co giật - Đặc biệt khi xét nghiệm glucose thấp
Rậm lông tai - Dấu hiệu đặc trưng được phát hiện trong nghiên cứu
Thở rên, tím tái kéo dài không rõ nguyên nhân

🏥 Dịch Vụ Tại Phòng Khám Nhi Ánh Dương

� Chuyên Môn Của Chúng Tôi

Tư vấn chuyên sâu: Về các bệnh lý nội tiết hiếm gặp ở trẻ em
Chẩn đoán sớm: Dựa trên kinh nghiệm từ nghiên cứu khoa học
Theo dõi dài hạn: Cho trẻ có nguy cơ cao hoặc tiền sử gia đình
Hướng dẫn gia đình: Cách nhận biết và xử trí ban đầu
Liên kết chuyển tuyến: Đến Bệnh viện Nhi Trung ương khi cần thiết
Tư vấn di truyền: Cho các gia đình có nguy cơ